Mensen fotograferen op straat: uw FAQ!

Mensen fotograferen op straat is het onderwerp waarover ik als straatfotograaf de meeste vragen krijg. De angst zit soms diep. Niet iedereen is ervoor in de wieg gelegd. En mag het eigenlijk wel? Moet het zelfs om van straatfotografie te kunnen spreken? En hoe doe je het? Tijd voor een paar antwoorden.

Mag je vreemden fotograferen op straat?

Veel mensen willen weten of het mag. Dat gaat dan over de wet. Er zijn een hoop misverstanden over. Sommigen denken dat het per definitie strafbaar is. Niet waar. Het mag meestal wel, maar het ligt aan het doel en de context wat je met de foto mag doen.

Een straatfotograaf kan zich, mocht dat nodig zijn, beroepen op een gerechtvaardigd belang. Namelijk, kunst. Het is toegelaten om mensen zonder toestemming te fotograferen, en die foto ook te publiceren, als je daarmee een artistiek doel dient. Wel opletten dat er bij publicatie niks mis gaat. Het onderschrift bij een foto mag niet misleidend zijn, bijvoorbeeld.

Ga je buiten Europa fotograferen, is het wel raadzaam je vooraf te informeren. Wetten en regels verschillen van land tot land. En ook culturen spelen een woordje mee. Overigens behoren de Europese regels tot de strengste van de wereld, dus daarbuiten is het meestal zelfs gemakkelijker, als je het bekijkt vanuit een wettelijk perspectief.

Móét een straatfotograaf mensen fotograferen?

Straatfotografie kan je perfect beoefenen zonder dat je iemand in beeld brengt. De Duitser Michael Wolf maakte enorm veel foto’s zonder dat er volk in beeld kwam, maar wel met details die naar mensen verwezen. Was die hangt te drogen, groente op een hek, een tuinstoel op een heuvel aan de stadsrand.

Er zijn grofweg twee soorten straatfotografie. De ene focust op mensen, de ander op de relatie tussen mensen en hun omgeving. In het laatste geval heb je niet per se een man of een vrouw nodig. Iets wat een mens achterlaat volstaat.

Waarom zou je eigenlijk wel mensen fotograferen?

Het is geen verplichting. Maar mensen maken een foto in veel gevallen levendiger en krachtiger. En foto’s van mensen trekken andere mensen aan. Het is geen toeval dat populaire bladen steevast foto’s van een man of (vaker nog) vrouw op de omslag zetten. We zijn een soort die zichzelf graag bekijkt, én de wereld waarin ze leeft. En wil je een beeld geven van die wereld, is het merkwaardig om je eigen soort volledig buiten beschouwing te laten. Al kan het dus wel.

Mensen fotograferen op straat: de praktijk

Als je iemand fotografeert, moet hij of zij dan herkenbaar in beeld?

Robert Capa zei dat als je foto’s niet goed genoeg zijn, je niet dicht genoeg staat. De stelling is populair bij de macho’s onder de straatfotografen. Zij menen dat je de neusharen van je onderwerp moet kunnen tellen, om van een geslaagde foto te mogen spreken. Dan pas heb je lef en toon je de onverbloemde waarheid.

Laat je niks wijsmaken. De ideale afstand hangt af van wat je wil uitdrukken. Het gaat om de zeggingskracht van een foto. Soms is een silhouet in de verte meer dan genoeg. Je kan ook prima foto’s maken waar je wel tamelijk dicht op je onderwerp staat, zónder dat iemand herkenbaar is. Soms moet het gezicht er niet op. Ook een rug, achterhoofd, handgebaar of een schaduw kan een mooie straatfoto opleveren. Alles draait om de context.

Hoe doe je dat: een vreemde fotograferen op straat?

En vooral, hoe doe je dat zonder een blauw oog op te lopen? Draai eerst de situatie om. Bekijk ze vanuit het standpunt van je onderwerp. Niemand, behalve een celebrity of pathologische ijdeltuit, verwacht van zichzelf interessant genoeg te zijn om door een vreemde te worden gefotografeerd. Dus als hij/zij iemand met een camera ziet, is de eerste gedachte: “Die wil iets voor, achter of naast mij fotograferen.” En als die persoon de camera in de aanslag blijft houden, als het onderwerp voorbij wandelt, en je geen klik hoort, zal het onderwerp blijven denken dat het niet om haar of hem ging.

Waaruit een paar trucs volgen:

• Zet je camera (indien technisch mogelijk) op stil, kies je decor en laat je onderwerp naderen. Maak geen oogcontact. Pretendeer dat je iets achter of naast je onderwerp wil fotograferen, en blijf in die houding als hij of zij je passeert. Ondertussen heb je wel afgedrukt. Ga daarna rustig verder.

• Dient het onderwerp zich plotseling aan terwijl je zelf wandelt, neem dan al stappend, of door heel even stil te staan, een foto en ga glimlachend verder. Je lichaamstaal is belangrijk. Vaak word je met je camera voor een dwaze toerist gehouden. Of een fotohobbyist. Haast iedereen heeft wel zo’n gek in de familie.

• Je kan je foto’s ook zo opbouwen dat omgevingselementen even belangrijk zijn als de personen in je beeld. Neem iets op de voorgrond groot in beeld, en laat je onderwerp daarachter passeren. Voor de buitenwacht lijkt het alsof je enkel het object in de voorgrond wil fotograferen. Deze methode kan tot heel mooie composities leiden.

• Veel heeft te maken met het punt waarop de camera gericht staat. Kijkt de lens naar voeten of handen, of naar glas (met een reflectie)? In die gevallen zal je onderwerp je gauw laten begaan. Hij of zij begrijpt niet eens wat je aan het doen hebt. Uiteraard is het resultaat dan ook anders dan wanneer je iemands gelaat fotografeert, en mogelijk zelfs interessanter. Niet alle gezichtsuitdrukkingen zijn een foto waard.

• Kijk op je display als je afdrukt, niet door de zoeker. Mensen voelen zich eerder “begluurd” als ze iemand zien met een camera voor de neus. Iemand die op een display kijkt, is wellicht eerder gemaakte shots aan het checken. Door de zoeker is het wel beter componeren en heb je geen last van zonlicht.

Communiceren met je onderwerp

Wat doe je als mensen toch commentaar hebben?

Als je de tips hierboven volgt, word je niet snel door je onderwerp aangesproken. Mij is het na vele duizenden straatfoto’s nog altijd maar enkele malen overkomen.

Maar het kan wel. Wees gerust, dat blauwe oog is ook dan niet vanzelfsprekend. Maak er geen halszaak van. Leg uit dat je foto’s neemt van het leven op straat. Als het even kan: geef je onderwerp een compliment. Modieuze outfit, karakterkop, liefdevolle blik, schitterend licht op al even schitterend haar… Er is vast een reden waarom je die persoon fotografeerde. Als het je een veiliger gevoel geeft: een leugentje om bestwil mag, dus je kan erbij zeggen dat het een opdracht is van je fotografiecursus. Geef je leraar maar de schuld.

Heb je de persoon daarmee niet bedaard, toon dan de foto. En als hij of zij moeilijk blijft doen, bied aan de foto te wissen. Dit gaat natuurlijk niet als je analoog fotografeert.

Is het slim om een vreemde vooraf om toestemming te vragen?

Natuurlijk mag dat. En als je ja krijgt, wordt het een stuk gemakkelijker. De vraag is wel of een straatportret, met toestemming gemaakt, nog als straatfotografie geldt. Voor mij (en ik ben daarin niet de enige) is het spontane, niet-geënsceneerde het belangrijkste kenmerk van het genre. Dat valt weg zodra iemand gaat poseren.

Is het slim om iemand achteraf om toestemming te vragen?

Ik doe het zelf nooit. Op de eerste plaats is toestemming strikt genomen niet nodig, op de tweede plaats is je onderwerp alweer heel wat meters verder voordat jij weet of een foto geslaagd is. En als je iemand achteraf aanspreekt, is de kans op een negatieve reactie groter. Ik besteed mijn tijd liever aan de volgende foto dan telkens te palaveren over iets wat achteraf misschien niet eens de moeite waard blijkt.

Angst om onbekenden te fotograferen

Hoe kom je af van je schroom om vreemden te fotograferen?

Ervaring helpt en maakt het draaglijker, maar de waarheid is dat de meeste straatfotografen de schroom nooit helemaal kwijtraken. Ik vermoed dat de spanning die onbekenden fotograferen oproept, deel is van de aantrekkingskracht van straatfotografie. Je wil die spanning herbeleven, steeds een grens overschrijden. Precies zoals andere mensen ook telkens weer een duizelingwekkende achtbaan in een pretpark opzoeken. Of waarom skiërs skiën en autocoureurs racen.

Maar zoals gezegd, oefenen maakt het wel makkelijker. Dat kan je doen door bijvoorbeeld op een drukke straathoek te gaan staan en daar een uur lang te gaan klikken. In een menigte letten mensen minder op. Of fotografeer door een raam: een natuurlijke barrière schept vanzelf een afstand die beter voelt. Volg eventueel een workshop waarbij je samen met anderen aan de slag gaat. Een back-up helpt.

Géén goed idee daarentegen: het gebruik van een zware zoomlens of telelens. Ja, je kan dan gemakkelijk mensen fotograferen, maar het levert in de meeste gevallen wel een plat en afstandelijk beeld op. En een toeter op je camera valt ook zo erg op dat de mensen die niet je onderwerp zijn, niet langer naast je kunnen kijken.

Maar verder is straatfotografie best een leuke bezigheid.

---