Tja, wat is straatfotografie? Zoek op internet naar een omschrijving en je vindt een dozijn definities die allemaal verschillen. Of kijk op Flickr of Instagram. Wat de een met #streetphotography tagt, zal de ander nauwelijks straatfotografie noemen. Blogs en fora kunnen er levendige discussies over voeren. En iedereen heeft algauw gelijk, want categorisering van foto’s is geen wiskunde.
Begrippen veranderen voortdurend. Wat is documentaire-fotografie? Kunstfotografie? Wat is een fotograaf eigenlijk? Is dat niet iemand met een studio en een orderportefeuille? En anders wel een diploma van de kunstacademie en een agenda met expositiedata?
Door je strikt aan de definities van een genre te houden, kun je leren maar ook veel schoonheid mislopen. Maar mensen hebben behoefte aan duiding. Wat meteen de enige reden is waarom deze website straatfotograaf.be heet. Wat ik doe valt als straatfotografie te omschrijven. Daar kwam ik pas al doende achter. Ben ik een fotograaf? Ik heb geen diploma, geen studio, werk niet in opdracht, ben slechts iemand die geregeld naar buiten gaat, foto’s maakt die hij graag ziet en de drang heeft ze te delen.
Straatfotografie definitie
Laat ik eerst vooropstellen wat straatfotografie, volgens mij én veel definities, niet is. En dat is: elke foto die op straat is genomen. Een foto van een bezienswaardigheid is niet automatisch straatfoto. Een foto van twee mensen die mekaar omhelzen of ruziën met een bezienswaardigheid op de achtergrond kan dat wel zijn.
Dit element komt veel terug in definities van straatfotografie: mensen zijn belangrijk. Alleen, hoe ver ga je hierin? Volgens hardliners is de omgeving louter bijzaak en dient ze slechts om de aandacht op de mens te vestigen. Dit impliceert dat die mensen zich om het even waar kunnen bevinden. Je ziet dat aan hun foto’s. Mensen, mensen, mensen. De ene eet friet in de Kalverstraat, de ander op de Meir, de ene draagt hierbij een snor, de ander een hoofddoek, maar het blijft friet eten.
Maar wat te denken van Henri Cartier-Bresson? Hij maakte tal van foto’s waarin mens en omgeving perfect harmonieerden, en in nogal wat gevallen domineerde de omgeving, niet de mens. En Cartier-Bresson wordt als de godfather van de straatfotografie gezien, of dat nu terecht is of niet.
Laat ik mijn omschrijving maar geven: Straatfotografie legt de mens en zijn/haar dagelijkse omgeving vast.
Dat is breed. Ik zou er wel nog enkele voorwaarden aan verbinden.
- In beeld gebrachte personen zijn geen beroemdheden. Bezoek je een evenement, kunnen bezoekers een straatfoto opleveren, maar niet de presentatoren of artiesten (tenzij vagelijk op de achtergrond). Wandelt er een bekende politicus op straat, dan valt een kiek van hem niet in de categorie straatfotografie. Het gaat dus om “gewone” mensen.
- De situatie is niet geregisseerd. Candid photography: de personen op de foto realiseren zich idealiter niet dat er een camera op ze gericht is. Weten ze dat wel, dan veranderen ze hun activiteit of houding niet omwille van die camera.
- Mocht het onderwerp nieuwswaardig zijn, dan ligt de nadruk op hoe de mens ermee omgaat, niet op het nieuwsfeit. Als je een boze betoger fotografeert, draait de foto om de emotie, niet om het spandoek of de inhoud van het protest.
Discussiepunten
Als je opzoekt hoe anderen deze soort fotografie benaderen vind je snel enkele twistpunten.
Zijn straatportretten straatfotografie?
Onder straatportretten verstaan we foto’s van mensen die je op een openbare plek tegenkomt en vraagt of je ze mag fotograferen. Dit leidt snel tot poseren, terwijl candid opnames als de essentie van van straatfotografie gelden: natuurlijke, niet geposeerde situaties. Kortom, het wringt. Toch zijn er straatfotografen die er geen probleem mee hebben om hun onderwerpen om vooraf toestemming te vragen. De kans bestaat dat je dit ziet aan de foto. Poseren verandert iemands emotionele uitdrukking. Wat niet wil zeggen dat het slechte foto’s oplevert.
Moeten er mensen in beeld?
Sommige straatfotografen vinden het een must. Ze zien het liefst interactie. Bijvoorbeeld mensen die praten, ruziën, kussen. Activiteiten. Prachtig, maar veel steden (en alle in België en Nederland) zijn te klein voor een dagelijks en interessant aanbod aan zulke taferelen. Het klimaat in de Benelux zorgt er ook voor dat ze zich vaker binnenshuis afspelen dan op straat. Gelukkig kun je het vastleggen van menselijke activiteiten breder benaderen. De mens herken je ook door een slingerende verpakking, een sigarettenpeuk of een reclamebord. Of door een silhouette dat, op een afstandje, door het beeld loopt en zo toch een element van leven toevoegt aan een anders doodse plaat.
Hoort natuur op een straatfoto?
Als die natuur deel uitmaakt van iemands menselijke omgeving, kan die even goed een straatfoto opleveren. Ik heb foto’s gemaakt van parken die er zo verwilderd uitzien dat je denkt aan bossen op de boerenbuiten. Iemand met een obsessie voor hokjes zal er een natuur- of landschapsfoto in zien. Hetzelfde geldt voor een strand. Maar hoe belangrijk is dat? Wil je discussie voorkomen en er een “straatfoto” van maken, volstaat een voorbijganger of, opnieuw, iets wat door iemand is achtergelaten. Sowieso een goed idee, want mensen of voorwerpen die niet op hun plaats lijken versterken emotie en geven een gevoel van ruimte.
Is straatfotografie voorbehouden aan de stad?
Anders gezegd: kan je ook straatfoto’s maken in een dorp? Absoluut. Straatfotografie in een stad is wel simpeler. Er zijn veel mensen en er gebeurt meer. Het is nergens zo gemakkelijk om mooie straatfoto’s te maken als in een miljoenenstad als New York. Geen wonder dat het genre er hoogtij viert. Maar de activiteiten die je in steden vindt, kom je ook elders tegen, op een kleinere schaal. Ze daar zoeken vraagt wel geduld en enige moed, want in een dorp vinden ze een camera maar verdacht. Hoewel het genre straatfotografie heet, is er niks mis met landwegfotografie.
Mag je alleen buiten fotograferen voor een echte straatfoto?
Je leest vaak dat je straatfoto’s alleen buiten in de openbare ruimte mag maken. Wat is openbare ruimte? Een treinstation of winkelcentrum wandel je zo binnen, maar het zijn zelden openbare gebouwen. Je kunt er geweigerd worden. In een café ligt dat nog duidelijker. Toch vind je daar situaties die zich prima lenen voor straatfoto’s. Voor mij is elke omgeving acceptabel zolang er sprake is van menselijke elementen. Het gebeurt weinig, maar je kunt een straatfoto ook in iemands slaapkamer maken. Of je vanuit een juridisch perspectief alles mag fotograferen, is een ander paar mouwen.
Moet je per se een 35mm-lens gebruiken?
Menig straatfotograaf verkiest een kleine, vaste lens (zoals 35mm). Daarmee staat zowel de maker als de beschouwer dichter op de scène. Een telelens haalt wat veraf is naar voren: er treedt een vervorming op en je voelt afstand. Bij een vaste 35mm-lens is dat amper het geval. Je verliest geen tijd met zoomen. Dat zijn voordelen, maar je eigen voorkeur ontwikkelen lijkt me belangrijker dan de clichés volgen. Je kunt een zoomlens gebruiken en jezelf beperkingen opleggen, bijvoorbeeld: je gaat niet verder dan 50mm. Je kunt ook bewust voor de vervorming van een telelens kiezen en er een persoonlijk stijlkenmerk van maken. Alles mag.
Moet straatfotografie altijd zwart-wit zijn?
Dat de pioniers geen kleur gebruikten, is logisch. Kleur bestond eerst niet, was daarna complex om te realiseren, en later iets voor de reclamewereld en amateurs. Die tijd is voorbij. Zwart-wit elimineert ongewenste afleiding, maar kleur kan even goed een beeld versterken en leven toevoegen. De ene werkt altijd in zwart-wit, de ander in kleur, en de derde laat het van de foto afhangen. Er is geen fout of juist.
Is straatfotografie per definitie sociaal geëngageerd?
Er zijn fotografen die vooral bedelaars, alcoholisten, gehandicapten en gerimpelde bejaarden in beeld brengen. Die insteek is een discussie op zichzelf. Je begeeft je snel op het vlak van ethiek: is het wel netjes om die eenbenige bedelaar ongevraagd op Instagram te slingeren? Sommige straatfotografen tonen juist rijkdom. Of busreizigers. Hondenbezitters. Ambtenaren. Of mensen en dingen met rondingen. Alles wat rood is. Wie er veel mee bezig is, ontwikkelt vanzelf een stijl. Dát is wat telt: je eigen kijk op de wereld. Sociaal engagement kan en mag, maar is geen voorwaarde.
Is het belangrijk om te weten of wat jij doet straatfotografie is?
Voor mij is fotografie een kunstvorm. Vrij expressie moet centraal staan. Wie wil afwijken van de ongeschreven wetten en regels van straatfotografie moet dat vooral doen. Waar het om gaat is wat je maakt: een foto die intrigeert, ontroert, fascineert. Of daar een categorisering bij past, is vooral handig als je erover in woorden wilt communiceren.
Tot slot. Henri Cartier-Bresson, en hij niet alleen, had een hekel aan de term straatfotografie.
Wat is straatfotografie? Hieronder enkele video’s die elk een definitie proberen te geven: