Wat zijn de gevolgen van de GDPR of Algemene Verordening Gegevensbescherming voor straatfotografie? Mag je nog mensen fotograferen op straat? Is het voortaan strafbaar om straatfoto’s op Instagram of Flickr te zetten? Ik deed een poging het voor je uit te zoeken – waarvoor dank. Spoiler alert: ja, straatfotografie mag nog altijd, mits gepresenteerd in de juiste context.
De General Data Protection Regulation (GDPR), die 25 mei 2018 van kracht wordt, is een nieuwe privacywet. Ze geldt voor iedereen in Europa en voor iedereen die met Europeanen zaken doet. In België en Nederland heet de wet Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG). Andere afkorting, maar dezelfde inhoud.
Een heel leger juristen en zelfverklaarde consultants jaagt sindsdien, tegen vorstelijke betaling, het bedrijfsleven de stuipen op het lijf met doemscenarios over de GDPR. In werkelijkheid is het vooral oude wijn in nieuwe zakken. België en Nederland hadden al vrij gedetailleerde privacywetten en het meeste daarvan komen we opnieuw tegen in de AVG.
Dat wil niet zeggen dat er niets moet gebeuren. Veel ondernemers hebben nog huiswerk. Ze moeten wel. Wie zich niet aan de regeltjes houdt, maakt immers kans op een boete die zomaar even 20 miljoen euro kan bedragen. Al is het de vraag of de rechters werkelijk zo streng zullen zijn bij een overtreding. Privacy is een ingewikkelde materie en dat blijft het.
GDPR en straatfotografie: het maken van foto’s
Betekenen de nieuwe regels ook iets voor straatfotografen? Ja en nee. Ja, omdat je als fotograaf zoals iedereen bepaalde privacyregels dient te respecteren. Nee, omdat er minder verandert dan de doemscenaristen je laten geloven. De oude privacywetten hebben in België en Nederland maar zelden een straatfotograaf voor de rechter gebracht, voor zover ik kon achterhalen. De kans is klein dat dit met de nieuwe wetten stormachtig toeneemt.
Het Vlaamse socioculturele netwerk Scwitch (geen tikfout) heeft een uitleg. Daarbij gaat het om het Belgische recht van afbeelding. Bij het maken van foto’s moeten we volgens de Belgische wetgeving op de volgende zaken letten:
- Maak je een gericht beeld, heb je toestemming nodig van de persoon of personen waarop de camera gericht is, en wanneer deze personen duidelijk herkenbaar zijn. Een uitzondering geldt voor journalisten als ze de foto maken voor bij een verslag of artikel.
- Je hebt geen toestemming nodig bij niet gerichte beelden, dus wanneer het niet de bedoeling is iemand duidelijk in beeld te brengen. Deze foto’s worden als sfeerbeelden beschouwd. En sfeer, dat mag!
- Als iemand duidelijk weigert om gefotografeerd te worden, dan mag het nooit. Sfeerbeeld of niet.
Toestemming voor een foto kan je schriftelijk krijgen, maar mondeling of stilzwijgend is ook goed. Het bewijzen van mondelinge of stilzwijgende toestemming is uiteraard lastig.
Straatfoto’s publiceren: mag dat?
Foto’s maken is een ding, ze publiceren iets anders. Ook bij het verspreiden van foto’s via sociale media, websites, boeken of elders wordt een onderscheid gemaakt tussen gerichte en niet gerichte beelden. Voor de gerichte beelden moet je in België de toestemming van de geportretteerde(n) hebben, voor de andere niet.
Het is belangrijk om te beseffen dat dit algemene regels zijn. Bij straatfotografie gaat het vaak niet specifiek om de mensen in die straat. Die kunnen wel herkenbaar in beeld zijn, maar ze zijn veelal inwisselbaar. Zet er een ander voor in de plaats, en de foto zou niet wezenlijk anders zijn. Iemand herkenbaar in beeld brengen is dan niet hetzelfde als een portret. Het zijn niet gerichte beelden en die mag je publiceren zonder toestemming.
Naar buiten gaan is bovendien jezelf blootstellen aan het risico om gefotografeerd te worden. Wat zegt de Belgische privacycommissie? Dit staat op haar website: “Wanneer bepaalde personen toevallig op een foto of video staan, genomen op een publieke plaats (bv. een foto van een monument waar enkele personen toevallig mee op afgebeeld staan), dan gaat men er in principe van uit dat een toestemming voor het verdere gebruik van die foto of video niet vereist is.”
Alles voor de kunst
Er zijn ongetwijfeld situaties waarbij het onderscheid tussen gericht en niet gericht moeilijk te bepalen valt. Het is onduidelijk hoe de rechter, ofwel de mens die de wetten aan de wereld toetst, met deze situatie om zal gaan. De AVG of GDPR biedt ruimte voor verschillende juridische interpretaties. Ook die bieden echter kansen voor straatfotografen. Zelfs zo veel dat de GDPR in de meeste gevallen geen belemmering vormt voor de gemiddelde straatfotograaf, zelfs bij gerichte beelden zonder toestemming.
Wat bij een klacht een rol speelt, is of er een “gerechtvaardigd belang” was voor het maken of publiceren van een foto. Fotografie is – al zou je het niet altijd zeggen – een kunstvorm, en artistiek belang is zo’n gerechtvaardigd belang. Over de hele wereld, ook in België en Nederland, organiseren allerlei deftige musea exposities van straatfotografen. En geloof maar niet dat die hun onderwerpen allemaal om toestemming hebben gevraagd. Daaruit mag je afleiden dat straatfotografie een erkende kunstvorm is, en dus onder gerechtvaardigd belang valt.
Ook wetenschap en journalistiek gelden trouwens als gerechtvaardigd belang. Maak je een reeks straatfoto’s rond een thema kan je deze als een documentaire beschouwen. Dat is journalistiek. En iedereen mag zich journalist noemen. Precies zoals iedereen zich kunstenaar mag noemen. Kortom, eigenlijk kan je nog altijd naar hartenlust fotograferen én die foto’s ook publiceren. Zonder iemand om toestemming te vragen. Zolang uit de context maar blijkt dat je optreedt als kunstenaar of journalist.
Privacyverklaring voor fotografen
Heb je een website over straatfotografie, moet je wel een privacyverklaring plaatsen. Dat staat op zich los van het fotograferen. In die verklaring vertel je welke persoonsgegevens je verzamelt, waarom je dat doet en wat je ermee uitsteekt. Ook e-mailadressen die via je site krijgt, zijn persoonsgegevens.
Vertel hoe lang je dat allemaal bewaart (oneindig mag niet, maar “niet langer dan strikt nodig” wel). Vermeld veiligheidshalve dat de mensen op jouw foto’s mogen vragen die beelden weg te halen. Op Frankwatching vind je meer info over privacyverklaringen.
Foto’s beveiligen
Het wordt door meerdere GDPR-adviseurs aangeraden om fotomateriaal op Internet zo veel mogelijk te beveiligen, om te beperken dat jan en alleman het werk kan zien. Het advies zal goedbedoeld zijn. Een 100 procent solide downloadbeveiliging op Internet bestaat echter niet: er zijn altijd (meestal kinderlijk eenvoudige) technieken om die te omzeilen. Het is inherent aan digitale technologie dat alles deelbaar is én vermenigvuldigd wordt. Elke foto blijft wel ergens vindbaar op Internet, zelfs al is die van je eigen site verdwenen. Is het niet via Google, dan wel via de website Wayback Machine die het complete net probeert te archiveren.
Het gebruik van privacy-instellingen op sociale media, en het beperken van de toegang tot je website voor alleen vrienden en bekenden, is iets haalbaarder, maar sluit verspreiding evenmin uit. Of een beperkt toegankelijke website wenselijk is voor een fotograaf is nog een ander verhaal. Foto’s zijn er om getoond te worden.
Portretteer eens een kat
Tijd voor doem. Aan haast alles wat ontworpen is, zoals auto’s en huizen, kleeft auteursrecht. Je weet nooit wanneer een fabrikant of architect daar een beroep op doet.
Zomaar een foto publiceren van een beroemdheid kan je, in theorie, ook in moeilijkheden brengen. Want die kan met succes een beroep doen op het Nederlandse portretrecht of het Belgische recht van afbeelding. Een onbekende burger kan zich eveneens op dit recht beroepen, maar zal daarmee vermoedelijk alleen succes hebben als de foto in een schadelijke context is geplaatst, bijvoorbeeld wanneer een krant er een weinig flatterende en misleidende tekst bij plaatst. Iets waar je ook aan mag denken wanneer je als straatfotograaf iets publiceert. Het gerechtvaardigd belang beschermt je niet in alle gevallen.
Dieren in beeld brengen is evenmin zonder risico. De eigenaar van de populaire Grumpy Cat mocht na een rechtszaak al 875.000 dollar in ontvangst nemen. Dat was geen anonieme straatkat en niet in Europa, maar een soortgelijk geval is bij ons slechts een kwestie van tijd.
Je zal zelf niet zo snel in zo’n situatie belanden. Maar je gezond verstand gebruiken, zoals ik al bepleitte in dit oudere artikel, is wel even belangrijk als klikken op le moment décisif.
Ondertussen houden overheid en bedrijfsleven ons permanent in de gaten met een almaar uitdijend aantal bewakingscamera’s. Dat mag dan weer wel.